भारत में महारत्न, नवरत्न और मिनीरत्न कंपनियों की सूची

इस लेख में हम महारत्न, नवरत्न और मिनीरत्न कम्पनियों के नाम बता रहे हैं. नीचे लिखी गयी कंपनियों को विभिन्न श्रेणियों में उनके टर्नओवर, मार्किट कैपिटल और लाभ के आधार पर वर्गीकृत किया जाता है. भारत की नवरत्न और महारत्न कंपनियों की सूची अक्टूबर 2019 तक अपडेट है.
महारत्न कंपनियों के नाम इस प्रकार हैं: (List of Maharatna Companies in India)
1. भारत हैवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड
2. भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड
3. कोल इंडिया लिमिटेड
4. गेल (इंडिया) लिमिटेड
5. हिंदुस्तान पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड
6. इंडियन ऑयल कॉर्पोरेशन लिमिटेड
7. एनटीपीसी लिमिटेड
8. तेल और प्राकृतिक गैस निगम लिमिटेड
9. पावर ग्रिड कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड
10. स्टील अथॉरिटी ऑफ इंडिया लिमिटेड
नवरत्न कंपनियों के नाम इस प्रकार हैं (List of Navratna Companies in India))
1. भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेड
2. कंटेनर कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड
3. इंजीनियर्स इंडिया लिमिटेड
4. हिंदुस्तान एयरोनॉटिक्स लिमिटेड
5. महानगर टेलीफोन निगम लिमिटेड
6. नेशनल एल्युमिनियम कंपनी लिमिटेड
7. NBCC (इंडिया) लिमिटेड
8. NMDCलिमिटेड
9. NLC इंडिया लिमिटेड
10. ऑयल इंडिया लिमिटेड
11. पावर फाइनेंस कॉर्पोरेशन लिमिटेड
12. राष्ट्रीय इस्पात निगम लिमिटेड
13. ग्रामीण विद्युतीकरण निगम लिमिटेड
14. शिपिंग कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड
मिनीरत्न श्रेणी-I - केंद्रीय सरकारी उद्यमों के नाम इस प्रकार हैं; (List of Miniratna Companies in India)
1. भारतीय विमानपत्तन प्राधिकरण
2. एंट्रिक्स कॉर्पोरेशन लिमिटेड
3. बाल्मर लॉरी एंड कंपनी लिमिटेड
4. भारत कोकिंग कोल लिमिटेड
5. भारत डायनामिक्स लिमिटेड
6. बीईएमएल लिमिटेड
7. भारत संचार निगम लिमिटेड
8. ब्रिज एंड रूफ कंपनी (इंडिया) लिमिटेड
9. केंद्रीय भण्डारण निगम
10. सेंट्रल कोलफील्ड्स लिमिटेड
11. केंद्रीय खान योजना और डिजाइन संस्थान लिमिटेड
12. चेन्नई पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड
13. कोचीन शिपयार्ड लिमिटेड
14. एडसीआईएल (इंडिया) लिमिटेड
15. कामराजार पोर्ट लिमिटेड
16. गार्डन रीच शिपबिल्डर्स एंड इंजीनियर्स लिमिटेड
17. गोवा शिपयार्ड लिमिटेड
18. हिंदुस्तान कॉपर लिमिटेड
19. HLL लाइफकेयर लिमिटेड
20. हिंदुस्तान न्यूजप्रिंट लिमिटेड
21. हिंदुस्तान पेपर कॉर्पोरेशन लिमिटेड
22. आवास और शहरी विकास निगम लिमिटेड
23. एचएससीसी (इंडिया) लिमिटेड
24. भारत पर्यटन विकास निगम लिमिटेड
25. भारतीय दुर्लभ पृथ्वी लिमिटेड
26. भारतीय रेलवे खानपान और पर्यटन निगम लिमिटेड
27. भारतीय रेलवे वित्त निगम लिमिटेड
28. भारतीय अक्षय ऊर्जा विकास एजेंसी लिमिटेड
29. भारत व्यापार संवर्धन संगठन
30. इरकॉन इंटरनेशनल लिमिटेड
31. KIOCL लिमिटेड
32. मझगांव डॉक शिपबिल्डर्स लिमिटेड
33. महानदी कोलफील्ड्स लिमिटेड
34. एमओआईएल लिमिटेड
35. मैंगलोर रिफाइनरी एंड पेट्रोकेमिकल लिमिटेड
36. खनिज अन्वेषण निगम लिमिटेड
37. मिश्र धातु निगम लिमिटेड
38. एमएमटीसी लिमिटेड
39. एमएसटीसी लिमिटेड
40. राष्ट्रीय उर्वरक लिमिटेड
41. राष्ट्रीय परियोजना निर्माण निगम लिमिटेड
42. राष्ट्रीय लघु उद्योग निगम लिमिटेड
43. राष्ट्रीय बीज निगम
44. NHPC लिमिटेड
45. नॉर्दर्न कोलफील्ड्स लिमिटेड
46. उत्तर पूर्वी इलेक्ट्रिक पावर कॉर्पोरेशन लिमिटेड
47. नुमालीगढ़ रिफाइनरी लिमिटेड
48. ओएनजीसी विदेश लिमिटेड
49. पवन हंस हेलिकॉप्टर्स लिमिटेड
50. प्रोजेक्ट्स एंड डेवलपमेंट इंडिया लिमिटेड
51. रेलटेल कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड
52. रेल विकास निगम लिमिटेड
53. राष्ट्रीय रसायन और उर्वरक लिमिटेड
54. राइट्स लिमिटेड
55. एसजेवीएन लिमिटेड
56. सिक्योरिटी प्रिंटिंग एंड मिंटिंग कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड
57. साउथ ईस्टर्न कोलफील्ड्स लिमिटेड
58. दूरसंचार कंसल्टेंट्स इंडिया लिमिटेड
59. टीएचडीसी इंडिया लिमिटेड
60. वेस्टर्न कोलफील्ड्स लिमिटेड
61. WAPCOS लिमिटेड
मिनीरत्न श्रेणी - II - केंद्रीय सरकारी उद्यमों के नाम इस प्रकार हैं;
1. भारतीय कृत्रिम अंग विनिर्माण निगम
2. भारत पंप और कंप्रेशर्स लिमिटेड
3. ब्रॉडकास्ट इंजीनियरिंग कंसल्टेंट्स इंडिया लिमिटेड
4. सेंट्रल रेलसाइड वेयरहाउस कंपनी लिमिटेड
5. इंजीनियरिंग प्रोजेक्ट्स (इंडिया) लिमिटेड
6. FCI अरावली जिप्सम एंड मिनरल्स इंडिया लिमिटेड
7. फेरो स्क्रैप निगम लिमिटेड
8. HMT (इंटरनेशनल) लिमिटेड
9. भारतीय चिकित्सा एवं औषधि निगम लिमिटेड
10. मेकॉन लिमिटेड
11. राष्ट्रीय फिल्म विकास निगम लिमिटेड
12. राजस्थान इलेक्ट्रॉनिक्स एंड इंस्ट्रूमेंट्स लिमिटेड
विभिन्न प्रतियोगी परीक्षाओं और इंटरव्यू में नवरत्न और महारत्न कंपनियों के नाम अक्सर पूछे जाते हैं इसलिए विद्यार्थियों को इन कंपनियों के नाम ठीक से याद कर लेना चाहिए.
भारत से निर्यात किए जाने वाले टॉप 10 उत्पादों की सूची
महारत्न, नवरत्न और मिनीरत्न कंपनियों का चुनाव कैसे किया जाता है?