ज्ञानपीठ सम्मान: भारत का सर्वोच्च साहित्यिक सम्मान

ज्ञानपीठ सम्मान भारत का सर्वोच्च साहित्यिक सम्मान है, जिसकी शुरुआत भारतीय ज्ञानपीठ के संस्थापक साहू शांतिप्रसाद जैन की पचासवीं वर्षगाँठ पर 22 मई,1961 को की गयी थी| प्रथम ज्ञानपीठ सम्मान वर्ष 1965 में जी. शंकर कुरूप को प्रदान किया गया | वर्ष 2015 के लिए ज्ञानपीठ सम्मान रघुवीर चौधरी को प्रदान किया गया है|

Nov 6, 2017, 22:36 IST

ज्ञानपीठ सम्मान की स्थापना वर्ष 1961 में ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’ के प्रकाशक साहू जैन परिवार द्वारा की गयी थी | भारत की लगभग सभी प्रमुख भाषाओं के लेखकों को यह सम्मान प्रदान किया जाता है |

(2017 की ज्ञानपीठ पुरस्कार विजेता कृष्णा सोबती)

krishna sobti

ज्ञानपीठ सम्मान से संबन्धित तथ्य :

1. ज्ञानपीठ सम्मान की शुरुआत भारतीय ज्ञानपीठ के संस्थापक साहू शांतिप्रसाद जैन की पचासवीं वर्षगाँठ पर 22 मई,1961 को की गयी थी |
2. ज्ञानपीठ सम्मान भारत का सर्वोच्च साहित्यिक सम्मान है |
3. प्रथम ज्ञानपीठ सम्मान वर्ष 1965 में जी. शंकर कुरूप को प्रदान किया गया था |
4. अब तक सर्वाधिक हिंदी के दस लेखकों को यह सम्मान प्रदान किया गया है, उसके बाद आठ कन्नड़ लेखकों को यह सम्मान दिया गया है | बंगाली व मलयालम भाषा के लेखकों को पाँच-पाँच बार यह सम्मान प्रदान किया गया है |
5. ज्ञानपीठ सम्मान भारतीय संविधान की आठवीं सूची में शामिल 22 भाषाओं के भारतीय लेखकों को प्रदान किया जाता है |ज्ञानपीठ सम्मान प्राप्तकर्ता को 11 लाख रुपये और ज्ञान व विद्या की देवी ‘सरस्वती’ की कांस्य प्रतिमा प्रदान की जाती है|
6. वर्ष 1982 से पूर्व यह सम्मान लेखक की किसी एक कृति के लिए प्रदान किया जाता था, लेकिन उसके बाद से यह सम्मान भारतीय साहित्य में आजीवन योगदान के दिया जाने लगा |
7. वर्ष 2015 के लिए ज्ञानपीठ सम्मान रघुवीर चौधरी को प्रदान किया गया है|

ज्ञानपीठ सम्मान प्राप्त लेखकों की सूची :

वर्ष

सम्मानित लेखक

कृति

भाषा

चित्र

1965

जी. शंकर कुरूप

ओदक्कुझल (Odakkuzhal)

मलयालम

1966

ताराशंकर बंदोपाध्याय 

गणदेवता

बंगाली


1967

कुप्पली वेंकटप्पा पुटप्पा (कुवेम्पु)

श्री रामायण दर्शनम

कन्नड़

 

उमाशंकर जोशी

निशीथ

गुजराती

1968

सुमित्रानंदन पंत

चिदंबरा

हिंदी


1969

फ़िराक गोरखपुरी

गुल-ए-नगमा

उर्दू


1970

विश्वनाथ सत्यनारायन

रामायण कल्पवृक्षमू

तेलगू

1971

बिष्णु डे

स्मृति सत्ता भविष्यत

बंगाली

 –

1972

रामधारी सिंह दिनकर

उर्वशी

हिंदी


1973

दत्तात्रेय रामचन्द्र बेंद्रे

नाकुतंती

कन्नड़

गोपीनाथ मोहंती

मटिमातल

ओडिया

1974

विष्णु सखाराम खांडेकर

ययाति

मराठी


1975

पी. वी. अकीलन

चित्तरपवई

तमिल

1976

आशापूर्णा देवी

प्रथम प्रतिश्रुति

बंगाली

 –

1977

के. शिवराम करन्थ

मूकज्जिया कनासुगलू

कन्नड़

1978

सच्चिदानंद हीरानंद वात्स्यायन ‘अज्ञेय’

कितनी नावों में कितनी बार

हिंदी

 –

1979

बीरेंद्र कुमार भट्टाचार्य

मृत्युंजय

असमिया

 –

1980

एस. के. पोत्तेक्कत

ओरु देसथिंते कथा

मलयालम

1981

अमृता प्रीतम

कागज ते कैनवास

पंजाबी

1982

महादेवी वर्मा

यामा

हिंदी


1983

मस्ति वेंकटेश अयंगर

चिक्कावीरा राजेंद्र (कोडावा के राजा चिक्कावीरा राजेंद्र का जीवन एवं संघर्ष )

कन्नड़

1984

तकाजी शिवशंकर पिल्लई

कयार

मलयालम

1985

पननलाल पटेल

मानवी नी भावई

गुजराती


1986

सचिदानंद रौतेरा


ओडिया

 –

1987

विष्णु वामन सिरवाडकर

मराठी साहित्य में उनके योगदान के लिए 

मराठी


1988

सी. नारायण रेड्डी

विश्वंभरा

तेलगू

1989

कुर्तलुएन हैदर

आखिरी शब के हमसफर

उर्दू

1990

विनायक कृष्ण गोकक

भारथ सिंधु रश्मि

कन्नड़

1991

सुभाष मुखोपध्याय

पदातिक (पैदल सैनिक)

बंगाली

1992

नरेश मेहता


हिंदी

 –

1993

सीताकांत महापात्र

भारतीय साहित्य में अतुलनीय योगदान के लिए, 1973–92

ओडिया

1994

यू. आर. अनंतमूर्ति

कन्नड़ साहित्य में उनके योगदान के लिए 

कन्नड़

 

1995

एम. टी. वासुदेवन नायर

रंडामूझम (Randamoozham)

मलयालम

1996

महाश्वेता देवी

हजार चौरासीर माँ

बंगाली

 –

1997

आली सरदार जाफरी


उर्दू

 –

1998

गिरीश कर्नाड

कन्नड़ साहित्य और रंगमंच (ययाति) में उनके योगदान के लिए 

कन्नड़

1999

निर्मल वर्मा


हिंदी

गुरदयाल सिंह


पंजाबी

 –

2000

इन्दिरा गोस्वामी

दातल हातिर उन्ये खुवा हौदाह (Datal Hatir Unye Khuwa Howdah)

असमिया


2001

राजेंद्र शाह

ध्वनि

गुजराती

2002

डी. जयकान्तन


तमिल


2003

विन्दा करंदीकर

मराठी साहित्य में उनके योगदान के लिए 

मराठी

 –

2004

रहमान राही

सुभुक सोदा,कलमी राही और सियाह रोडे जरेन मंज (Subhuk Soda, Kalami Rahi and Siyah Rode Jaren Manz)

कश्मीरी

 –

2005

कुँवर नारायण


हिंदी

 –

2006

रविन्द्र कालेकर


कोंकणी

 –

सत्यव्रत शास्त्री


संस्कृत


2007

ओ. एन. वी. कुरूप

मलयालम साहित्य में उनके योगदान के लिए

मलयालम

2008

अखलाक मोहम्मद खान ‘शहरयार’


उर्दू

 –

2009

अमरकांत


हिंदी

 –

श्रीलाल शुक्ल


हिंदी

 –

2010

चन्द्रशेखर कंबरा

कन्नड़ साहित्य में उनके योगदान के लिए

कन्नड़

2011

प्रतिभा रे

यज्ञसेनी

ओडिया

2012

रावुरी भारद्वाज

पाकुदुरल्लू

तेलगू


2013

केदारनाथ सिंह

अकाल में सारस

हिंदी

2014

भालचन्द्र नेमाड़े

हिन्दू: जगण्याची समरुद्ध अडगल (Jagnyachi Samrudhha Adgal)

मराठी

2015

रघुवीर चौधरी

अमृता (उपन्यास)

गुजराती

2016 शंख घोष मूखरे बारो, सामाजिक नोय बंगाली
2017 कृष्णा सोबती जिंदगीनामा,डार से बिछुड़ी, मित्रो मरजानी हिंदी
Jagranjosh
Jagranjosh

Education Desk

Your career begins here! At Jagranjosh.com, our vision is to enable the youth to make informed life decisions, and our mission is to create credible and actionable content that answers questions or solves problems for India’s share of Next Billion Users. As India’s leading education and career guidance platform, we connect the dots for students, guiding them through every step of their journey—from excelling in school exams, board exams, and entrance tests to securing competitive jobs and building essential skills for their profession. With our deep expertise in exams and education, along with accurate information, expert insights, and interactive tools, we bridge the gap between education and opportunity, empowering students to confidently achieve their goals.

... Read More

आप जागरण जोश पर भारत, विश्व समाचार, खेल के साथ-साथ प्रतियोगी परीक्षाओं की तैयारी के लिए समसामयिक सामान्य ज्ञान, सूची, जीके हिंदी और क्विज प्राप्त कर सकते है. आप यहां से कर्रेंट अफेयर्स ऐप डाउनलोड करें.

Trending

Latest Education News