UP Board Class 11th Hindi Syllabus 2018-19

Jul 6, 2018, 17:23 IST

In this article, students will get complete and updated UP Board Class 11th Hindi Syllabus for academic session 2018-2019. The latest syllabus of UP Board Class 11th Hindi subject is revised to provide you with topics for the new session including course objectives and assignment.

Class 11th Hindi Syllabus
Class 11th Hindi Syllabus

In this article, students will get complete and updated UP Board Class 11th Hindi Syllabus for academic session 2018-2019. The latest syllabus of UP Board Class 11th Hindi subject is revised to provide you with topics for the new session including course objectives and assignment. With the updated Hindi Syllabus of UP Board Class 11th, students can make a study schedule accordingly. Read this complete article to know about the latest syllabus of Hindi subject including Units and their Weightage in UP Board Exam, detailed topics and sub-topics within units as well as question paper pattern for the upcoming exams of the new session.

The latest UP Board Class 11th Hindi syllabus is as follows:

                                                                                                    उत्तर प्रदेश माध्यमिक शिक्षा परिषद्, इलाहाबाद

कक्षा-11 हिन्दी
पाठ्यक्रम तथा पाठ्य–पुस्तकें

इस विषय में 100 अंकों का एक प्रश्नपत्र तीन घंटे का होगा| न्यूनतम उत्तीर्णक-33

(खण्ड-क)

  1. हिन्दी गद्य का विकास (गद्य की पाठ्य पुस्तक में दिये गये पाठों पर आधारित विभिन्न कालों में गद्य की भाषा-संरचना, विधाओं में परिवर्तन, युग-प्रवर्तक लेखकों का योगदान एवं प्रमुख रचनाएं (अतिलघु उत्तरीय प्रश्न)। (05)
  2. काव्य साहित्य का विकास (विविध कालों की काव्य प्रवृत्तियाँ, उनमें परिवर्तन, प्रतिनिधि कवि एवं उनके प्रमुख कृतियाँ), अतिलघु उत्तरीय प्रश्न। (05)
  3. गद्यांशों एवं सूक्तियों की सन्दर्भ सहित व्याख्या। (7+3=10)
  4. पद्यांशों तथा सूक्तिपरक पंक्तियों की सन्दर्भ सहित व्याख्या। (7+3=10)
  5. संकलित गद्य के पाठों के लेखकों का साहित्यिक परिचय, जीवनी, कृतियाँ तथा भाषा शैली (04)
  6. काव्य-सौष्ठव-कवि परिचय, जीवनी, कृतियाँ, साहित्यिक विशेषताएँ-  (04)
  7. (क) कहानी-चरित्र-चित्रण, कहानी के तत्व एवं तथ्यों पर आधारित (लघु उत्तरीय प्रश्न) (04) 
    (ख) नाटक-निर्धारित नाटक की विशेषताएँ एवं पात्रों के चरित्र चित्रण पर अधारित लघु उत्तरीय प्रश्न (04)
  8. खण्ड काव्य-निम्नलिखित पर आधारित लघु उत्तरीय प्रश्न- (04) 
    (क) खण्ड काव्य की विशेषताएं
    (ख) पात्रों का चरित्र-चित्रण
    (ग) प्रमुख घटनाओं पर आधारित प्रश्न।

(खण्ड-ख)

  1. पठित पाठ्य पुस्तक के निर्धारित पाठों के संस्कृत गद्य एवं पत्र खण्डों का संदर्भ सहित हिन्दी में अनुवाद (10)
  2. पाठ्य पुस्तक से सूक्तिपरक पंक्तियों की ससन्दर्भ हिन्दी में व्याख्या। (04)
  3. पाठों पर आधारित अति लघु उत्तरीय प्रश्नों का संस्कृत में उत्तर (कोई दो प्रश्न करना है)। (04)
  4. काव्य सौन्दर्य के तत्व- (06) 
    (क) सभी रस- (परिभाषा, उदाहरण एवं पहचान)
    (ख) अलंकार
    (1)शब्दालंकार-अनुप्रास, यमक, श्लेष (परिभाषा एवं उदाहरण)
    (2) अर्थालंकार-उपमा, रूपक, उत्प्रेक्षा, सन्देह, भ्रान्तिमान, अनन्वय, प्रतीप, दृष्टान्त तथा अतिशयोक्ति (परिभाषा एवं उदाहरण)
    (ग) छन्द
    (1) मात्रिक-चौपाई दोहा, सोरठा, रोला, कुण्डलिया, हरिगीतिका, वरवै (लक्षण एवं उदाहरण)
    (2) वर्षवृत्त-इन्द्रवजा, उपेन्द्रवजा, सवैया, मंतगमंद, सुमुखी, सुन्दरी, बसन्ततिलका (लक्षण एवं उदाहरण)
    (3)  मुक्तक- मनहर (लक्षण एवं उदाहरण)
  5. निबन्ध-हिन्दी में मौलिक अभिव्यक्ति दिये हुए विषय पर निबन्ध, (जनसंख्या, पर्यावरण, स्वास्थ्य शिक्षा आदि की जानकारी हेतु इन विषयों पर भी निबन्ध पूछे जायेंगे)। (09)
  6. संस्कृत व्याकरण- (13) 
    क– सन्धि- (1) स्वर सन्धि-एचोऽयवायावः एडः पदान्तादति, एङपररूपम् (01)
    (2) व्यंजन-स्तोः श्चुनाश्चुः, ष्टुनाष्टुः, झलांजशझशि, खरिच, मोऽनुस्वारः तोर्लि, अनुस्वारस्यययि पर सवर्णः (01) 
    (3) विसर्ग-विसर्जनीयस्य सः, सजुषोरूः, अतोरोरप्लुतादप्लुते, हशिच, रोरि (01) 
    ख– शब्दरूप
    (1) संज्ञा-आत्मन्, नामन, राजन्, जगत् सरित्। (01) 
    (2) सर्वनाम-सर्व, इदम्, यद। (01) 
    ग– धातुरूप-लट्, लोट, विधिलिङ्ग, लङ, लुट (परस्मैपदी) स्था, पा, नी, दा, कृ, चुर (02) 
    घ– प्रत्यय
    (1) कृत-क्त, क्वा, तब्यतू, अनीयर् (01) 
    (2) तद्धित-त्व, मतुप, वतुप (01) 
    ङ– विभक्ति परिचय-अभितः परितः, समयानिकषाहाप्रतियोगेऽपि, यनाल विकारः, सहयुक्तेऽप्रधाने, नमः स्वस्तिस्वाहा स्वधालंबषट्योगाच्च, षष्ठीशेषे, यतश्चनिर्धारणम् (02) 
    च– समास-अव्ययीभाव कर्मधारय, बहुब्रीहि। (02)
  7. हिन्दी वाक्यों का संस्कृत में अनुवाद। (04)

निर्धारित पाठ्य वस्तु (माध्यमिक शिक्षा परिषद् द्वारा निर्धारित अंश) का अध्ययन करना होगा |

(खण्ड-क)

पुस्तक का नाम–

गद्य हेतु निर्धारित पाठ्य वस्तु

लेखक का नाम – पाठ का नाम

  1. भारतेन्दु हरिश्चन्द्र – भारत वर्षोन्नती कैसे हो सकती है?
  2. आचार्य महावीर प्रसाद द्विवेदी – महाकवि माघ का प्रभात वर्णन
  3. श्याम सुन्दर दास – भारतीय साहित्य की विशेषताएँ
  4. सरदार पूर्ण सिंह – आचरण की सभ्यता
  5. डॉ० सम्पूर्णानन्द – शिक्षा का उद्देश्य
  6. राय कृष्ण दास – आनन्द की खोज, पागल पथिक
  7. राहुल सांकृत्यायन – अथोतो घुमक्कड़, जिज्ञासा
  8. रामवृक्ष बेनीपुरी – गेहूँ बनाम गुलाब

पुस्तक का नाम–

काव्य हेतु निर्धारित पाठ्य वस्तु

  1. कबीरदास – साखी, पदावली
  2. मलिक मुहम्मद जायसी – नागमती वियोग-वर्णन
  3. सूरदास – विनय, वात्सल्य, भ्रमरगीत
  4. गोस्वामी तुलसीदास – भरत-महिमा, कवितावली, गीतावली, दोहावली, विनय पत्रिका
  5. केशवदास – स्वयंवर-कथा, विश्वामित्र और जनक की भेंट
  6. कविवर बिहारी – भक्ति एवं श्रृंगार
  7. महाकवि भूषण – शिवा-शौर्य, छत्रसाल प्रशस्ति
  8. विविधा – सेनापति, देव, घनानन्द

पुस्तक का नाम–

कथा साहित्य हेतु निर्धारित पाठ्य पुस्तक

  1. प्रेमचंद – बलिदान
  2. जयशंकर ‘प्रसाद’ – आकाश दीप
  3. भगवती चरण वर्मा – प्रायश्चित
  4. यशपाल – समय
  5. जैनेन्द्र कुमार – ध्रुव यात्रा

नाटक (सहायक पुस्तक)

1. पुस्तक– कुहासा और किरण
लेखक- श्री विष्णु प्रभाकर
प्रकाशक- भारतीय साहित्य प्रकाशन, 204-ए, वेस्ट एण्ड रोड, सदर, मेरठ |
अनुदानित जिले- मेरठ, आजमगढ़, मुरादाबाद, बलिया, रायबरेली, झाँसी, सुल्तानपुर, लखीमपुर खीरी, बंदायूँ, पीलीभीत |

2. पुस्तक– आन की मान
लेखक- श्री हरिकृष्ण प्रेमी
प्रकाशक- कौशाम्बी प्रकाशन, दारागंज, इलाहाबाद
अनुदानित जिले- वाराणसी, लखनऊ, इटावा, बरेली, फर्रूखाबादा, एटा, शाहजहांपुर, उन्नाव, हमीरपुर 

3. पुस्तक– गरूड़ ध्वज
लेखक-लक्ष्मी नारायण मिश्र
प्रकाशक- साहित्य भवन, प्रा०लि०, 93, के०पी० कक्कड़ रोड़, इलाहाबाद |
अनुदानित जिले- आगरा, गोरखपुर, जौनपुर, फैजाबाद, बिजनौर, फतेहपुर, गोण्डा, सीतापुर, प्रतापगढ़, बहराइच, ललितपुर |

4. पुस्तक– सूत पुत्र
लेखक- डॉ० गंगा सहाय “प्रेमी”
प्रकाशक- राम प्रसाद एण्ड सन्स, अस्पताल रोड़, आगरा |
अनुदानित जिले- इलाहाबाद, सहारनपुर, अलीगढ़, मुजफ्फरनगर, गाजीपुर, मैनपुरी, जालौन, हरदोई, बाराबंकी |

5. पुस्तक– त्याग पथी
लेखक- श्री रामेश्वर शुक्ल “अंचल”
प्रकाशक- साहित्यकार संघ, दारागंज, इलाहाबाद
अनुदानित जिले- आगरा, गोरखपुर, गाजीपुर, बरेली, सुल्तानपुर, जालौन, लखीमपुर खीरी, गोण्डा, शाहजहांपुर, बाराबंकी |

6. पुस्तक– श्रवण कुमार
लेखक- श्री शिव बालक शुक्ल
प्रकाशक- गौतम बन्धु गोइन रोड़, लखनऊ
अनुदानित जिले- मेरठ, आजमगढ़, बस्ती, रायबरेली, हरदोई, बांदा, बहराइच, हमीरपुर |

नोटः– इसके अतिरिक्त अन्य जिलों/नवसृजित जिलों में नाटक और खण्ड काव्य पूर्व  की भांति यथावत् पढ़ाये जायेंगे |

(खण्ड-ख)

संस्कृत दिग्दर्शिका

पाठ्य वस्तु

  1. वन्दना
  2. प्रयागः
  3. सदाचारोपदेशः
  4. हिमालयः
  5. गीतामृतम्
  6. शास्त्राण्यधीत्यापि भवन्ति मूर्खाः
  7. लोभः पापस्य कारणम ।
  8. विशवबन्द्याः कवयः
  9. चतुरश्चौरः
  10. सुभाषचन्द्रः

परिशिष्ट, व्याकरण, शब्दरूप, धातुरूप|

To know About Scholarship|Olympiad In Details; Click Here

Jagran Josh
Jagran Josh

Education Desk

    Your career begins here! At Jagranjosh.com, our vision is to enable the youth to make informed life decisions, and our mission is to create credible and actionable content that answers questions or solves problems for India’s share of Next Billion Users. As India’s leading education and career guidance platform, we connect the dots for students, guiding them through every step of their journey—from excelling in school exams, board exams, and entrance tests to securing competitive jobs and building essential skills for their profession. With our deep expertise in exams and education, along with accurate information, expert insights, and interactive tools, we bridge the gap between education and opportunity, empowering students to confidently achieve their goals.

    ... Read More

    Get here latest School, CBSE and Govt Jobs notification and articles in English and Hindi for Sarkari Naukari, Sarkari Result and Exam Preparation. Empower your learning journey with Jagran Josh App - Your trusted guide for exams, career, and knowledge! Download Now

    Trending

    Latest Education News